దేశ జనాభాలో ఎక్కువగా శాఖాహారులుగా ఉన్నారు. పాడి ప్రోటీన్‌కు ప్రాథమిక మూలం. పాలు ఆధారిత పనీర్, నెయ్యి, పెరుగు, సాస్‌లు రోజువారీ జీవితంలో ప్రధానమైనవి.భారత్ ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద వినియోగదారే కాక అతిపెద్ద పాల ఉత్పత్తిదారుగా మారింది. కానీ తక్కువ జన్యు సంభావ్యత, పేలవమైన పోషకాహార నిర్వహణతో పాటు దేశంలోని పాడి ఆవులలో పశువైద్య మద్దతు లేకపోవడం వల్ల దేశంలో  పాల దిగుబడి ప్రపంచ ప్రమాణాలకంటే గణనీయంగా తక్కువగా ఉంది.   డైరీ మార్కెట్ రివ్యూ 2023 ప్రకారం భారతదేశ  పాల ఉత్పత్తి 2023-24లో 236.35 మిలియన్ టన్నులకు చేరుకుంటుందని అంచనా. ఇది ప్రపంచ సగటు వృద్ధి రేటుకంటే ఎక్కువ. గత సంవత్సరం కంటే 2.5శాతం వృద్ధిని నమోదు చేసింది. అత్యధిక జనాభా కలిగిన భారతదేశం ప్రపంచంలోని పాల ఉత్పత్తిలో అగ్రగామిగా ఉంది. అయినప్పటికీ, ఎక్కువ జనాభా పాల ఉత్పత్తులును వినియోగిస్తుండడంతో దేశానికి సరిపడా పాలు అందట్లేదు, దేశపాల ఉత్పత్తి  సంవత్సరాలుగా స్థిరమైన వృద్ధిని ప్రదర్శిస్తోంది.  

సంఘటిత రంగం వాటా తక్కువే

పాడి పరిశ్రమ అనేక ఉత్పత్తులకు కీకలంగా ఉంది. వెన్న, పనీర్, పెరుగు దేశంలో ప్రాసెస్ చేయబడిన పాల ఉత్పత్తుల పరిశ్రమకు నిర్మాణ వస్తువులు. అయితే, వ్యవస్థీకృత మార్కెట్లో వెన్న,చీజ్ ఆధిపత్యం చెలాయిస్తున్నాయి.  దేశంలో పాల ఉత్పత్తి క్కువగా  బర్రెల నుండి లభిస్తుండగా, ఆవు పాల వాటా పెరుగుతోంది. 2021 నాటికి ఆవు పాల వాటా 48.2 శాతంగా ఉంది. 2019లో విడుదల చేసిన 20వ పశుగణన ప్రకారం ఆవులు, బర్రెలు, పాలు ఇచ్చేవి, వట్టి పోయినవి కలిపి, దేశంలో మొత్తం పాడి పశువులు 12.57 కోట్లు. మునుపటి గణన మీద ఇది 6 శాతం ఎక్కువ. పాలు ఇచ్చే పశువుల సంఖ్య వేరుగా లేదు. దేశంలోని 110 బిలియన్ డాలర్ల పాడి పరిశ్రమలో డెయిరీ సహకార సంఘాలు, ప్రైవేట్ సంస్థలు, అమూల్’, మదర్ డెయిరీవంటి ప్రభుత్వ సంస్థలతో కూడిన సంఘటిత రంగం వాటా కేవలం 30 బిలియన్ డాలర్లు. ఇది 30 శాతం కంటే తక్కువ. దేశంలోని పాల ఉత్పత్తిలో సగానికి పైగా ప్రాసెస్ అవుతున్నది. అంటే నెయ్యి వగైరా వాటికి, లేదా ఇతర ఉత్పత్తులలో ఒక ముడి పదార్థంగా వాడుతున్నారు. మిగిలిన 48శాతం పాలుగా అమ్ముతున్నారు.  చిన్న లేదా సన్నకారు రైతులకు డెయిరీ అనేది జీవనోపాధికి ముఖ్యమైన వనరు. ప్రపంచంలో  అతిపెద్ద పాల ఉత్పత్తుల ఉత్పత్తిదారుల్లో భారత్  ఒకటి. డెయిరీ ఏడాది పొడవునా ఉపాధిని కూడా అందిస్తుంది. డెయిరీ లబ్ధిదారులు ప్రధానంగా  చిన్న లేదా సన్నకారు రైతులు. అలాగే  భూమిలేని కార్మికులకు ఊతమిస్తుంది.  పట్టణ ప్రాంతాల్లో ప్రాసెస్ చేసి ప్యాక్ చేసిన పాల ఉత్పత్తుల వినియోగం పెరుగుతోంది. ప్రైవేటు రంగం నుంచి పెరుగుతున్న పోటీ కారణంగా, అనేక జాతీయ , అంతర్జాతీయ బ్రాండ్లు మార్కెట్లోకి ప్రవేశించాయి. అయినా దేశంలోని అనేక ప్రాంతాలలో ప్రజలు ఇప్పటికీ ప్యాక్ చేయని , ప్రాసెస్ చేయని పాలను  వినియోగిస్తున్నారు. రుచి, తాజాదనం  కారణంగా స్థానిక పాల వ్యాపారస్తులకు ఎక్కువ డిమాండ్ ఉంది. పాలకు ధర స్థితిస్థాపకత ఎక్కువగా ఉంటుంది. ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద పాల ఉత్పత్తిదారుగా ఉన్నప్పటికీ, భారతదేశ ఉత్పాదకత చాలా తక్కువగా ఉంది. ప్రతి  గేదె, ఆవు పాలివ్వడానికి  987 కిలోలు వినియోగిస్తున్నాయి.ప్రపంచ సగటు 2038 కిలోలతో పోలిస్తే చాలా తక్కువ.  తక్కువ ఉత్పాదకతకి అసమర్థమైన పెంపకం కార్యక్రమాలు, డెయిరీ ఎంటర్‌ప్రైజ్ అభివృద్ధిపై పరిమిత పొడిగింపు, నిర్వహణ, శాస్త్రీయ దాణా పద్ధతులపై ఆధారపడని సాంప్రదాయ దాణా పద్ధతులు, నాణ్యమైన మేత, మేత పరిమిత లభ్యత, స్థోమత కారణాలు. జంతు ఆరోగ్యం,పెంపకం సేవలను అందించడం, పశువైద్య మౌలిక సదుపాయాల అభివృద్ధి ,టీకాలు వేయడం రాష్ట్ర ప్రభుత్వ బాధ్యత. 

మందగిస్తున్న వృద్ధి రేటు

గ్రామీణ ఆదాయాలు, పోషకాహారం, మహిళా సాధికారతను మెరుగుపరచడానికి డెయిరీకి చాలా అవకాశాలు ఉన్నాయి, అందువల్ల పెట్టుబడికి ఇది చాలా కీలకమైన రంగం. బాగా అభివృద్ధి చెందిన పరిశ్రమ లక్షలాది మంది రైతులు అవకాశాలను ఉపయోగించుకునేలా చేయడంతో పాటు గ్రామీణ ఆదాయాల పై గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. మరోవైపు, డెయిరీ అభివృద్ధికి బలహీనమైన ప్రయత్నాలు కూడా పాడి పరిశ్రమపై గణనీయమైన ప్రతికూల ప్రభావాన్ని చూపుతాయి. గత కొన్నేళ్లుగా వృద్ధి రేటు మందగించింది. ఒకవైపు డిమాండ్ పెరగడం, మరోవైపు సరఫరా మందగించడంతో రానున్న సంవత్సరాల్లో డిమాండ్ తగ్గే అవకాశం ఉంది. చిన్న పిల్లల ఎదుగుదలకు ముడి పాలు అవసరమని వైద్యులు, పోషకాహార నిపుణులు నిత్యం వల్లెవేస్తున్న తరుణంలో అందరికీ పాలు దొరకక పోవడం అన్యాయమే. పేద వారికి పాలు అందక పోవడం మన ఆహార వ్యవస్థలో ఉన్న తీవ్ర లోపం. ఈ లోపాన్ని సరిదిద్దే ప్రభు త్వ చర్యలు కావాలి. ఒక ఊరిలో ఉత్పత్తి అవుతున్న పాలు, ఇతర ఉత్పత్తులు అక్కడే, లేదా ఆ ప్రాంతంలోనే వినియోగం అయ్యే పరిస్థితులు ప్రభుత్వం కల్పించాలి.   ఏటా రూ. 200300 కోట్ల విలువైన పాల ఉత్పత్తులను మన దేశం దిగుమతి చేసుకుంటోంది. 2020లో భారత ప్రభుత్వం 10,000 టన్నుల స్కిమ్డ్ మిల్క్ పౌడర్‌ను దిగుమతి చేసుకోవడానికి అనుమతించింది. 2023 జనవరిలో దేశంలోకి పాలు, క్రీమ్ దిగుమతులు మునుపటి సంవత్సరం కంటే వెయ్యి శాతం పైగా పెరిగి 4.87 మిలియన్ డాలర్లకు చేరుకున్నాయి. ఈ దిగుమతులు ఫ్రాన్స్, జర్మనీ, పోలాండ్ వంటి దేశాల నుండి వచ్చాయి. పాల ఉత్పత్తుల దిగుమతులను సరళీకృతం చేయాలని భారత్ మీద  ఐరోపా కమ్యూనిటీ, అమెరికా, ఆస్ట్రేలియా, న్యూజిలాండ్ దేశాల నుంచి ఒత్తిడి ఉంది. డెయిరీ ఉత్పత్తుల దిగుమతుల మీద సుంకాలు తగ్గించాలని వాణి జ్య ఒప్పందాలలో భాగంగా చర్చలు జరుగుతున్నాయి. అదే సమయంలో మన దేశంనుండి డెయిరీ దిగుమతులకు నిబంధనలు పెట్టి రష్యా, యూరప్, మెక్సికో, చైనా అనుమతించడం లేదు. డెయిరీ దిగుమతులపై 6070శాతం సుంకం విధి స్తున్న అమెరికా, మనదేశం విధించే 3060శాతం సుంకాలను తగ్గించాలని కోరు తున్నది. ఇంకొక వైపు తన డెయిరీ రంగానికి సంవత్సరానికి 28 బిలియన్ డాలర్ల సబ్సిడీలను ఇస్తోంది. పాలు, పాల ఉత్పత్తుల దిగుమతులు పెరిగితే లక్షలాది మంది భారత చిన్న, సూక్ష్మ పాడి రైతుల జీవనోపాధి ఛిద్రమై  పోతుంది. 

డా. ముచ్చుకోట సురేష్ బాబు